ANNE – DOMINIQUE CORREA / Gazeteci
Hawaii desenli şortları, kaykaycı şapkaları ve yüzlerine boca ettikleri güneş kremleriyle bir grup turist, Orta Amerika’nın en küçük ülkesi El Salvador’un başkentinden bir saat uzaklıktaki sörf noktası El Zonte’nin kumlu sokaklarında geziniyor. Amerikan, Avustralya ve hatta Alman aksanıyla İngilizce konuşuyorlar. Bir ellerinde selfie çubukları, diğer ellerinde ise kokteyllerle, muhteşem turuncu gün batımının önünde poz veriyorlar. Ardından yumurtadan yeni çıkan kaplumbağaların ilk dalgalarına doğru beceriksizce koşturmasını hayran hayran izliyorlar. Son model akıllı telefonlar ellerinden hiç düşmüyor; özellikle de iş Hindistan cevizi ve pupusa (peynir ve fasulye ile doldurulmuş mısır keki) için QR kodu kullanarak Bitcoin ile ödeme yapmaya geldiğinde…
Kripto para, “Bitcoin Beach – Bitcoin Plajı” olarak adlandırılmaya başlanan El Zonte’de iki yıl boyunca test edildi. Salvador Devlet Başkanı Nayib Bukele, Haziran 2021’de, bir para biriminin temel özelliklerine sahip olmayan bitcoini, dünyada ilk kez resmi para birimi olarak kabul etti. (1) Çok sayıda yabancı, 15-17 Kasım 2022 tarihleri arasında düzenlenen “Adopting Bitcoin – Bitcoini Benimseme” zirvesi için başkente adeta hacca gelir gibi akın etti. Konuşmacılar arasında ülkelerine dönüş bileti almayı sürekli erteleyenler vardı. “Buraya taşınmayı düşünüyorum” diyen ABD merkezli start-up Amboss’un kurucu ortağı Jesse Shrader, “FTX’in (en önemli ikinci kripto para platformu) 11 Kasım’da çökmesinin ardından ABD’nin bu konuda bir düzenlemeye gitmesi olası. Burada daha fazla özgürlük var” diye devam ediyor.
El Salvador, bitcoin’in resmi para olarak kabul etmesinin ardından, bu merkezi olmayan varlığı ütopyalarının başlangıcı olarak gören özgürlükçü teknoloji bağımlılarının Eldorado’su haline geldi. Bir süre önce El Salvador’a yerleşen ve adının açıklanmasını istemeyen eski bir Amerikan askeri Jeremy, “Teknoloji dünyasından çok sayıda insan, içerik yaratıcılar, influencer’lar ve dijital göçebeler buraya yerleşti” diyor. Taşındıktan kısa süre sonra, bu yeni diasporaya idari formalitelerde yardımcı olmak için bir organizasyon kuran Jeremy, başkentin lüks semtlerinden birindeki dairesinde yaptığımız görüşmede, “Çoğu Kanada, Yeni Zelanda, Avustralya, Amerika Birleşik Devletleri, Belçika, Hollanda, Danimarka gibi ülkelerden geliyor. Bu insanlar, liberal demokrasilerde yaşadıklarını düşünüyorlardı. Ancak pandeminin getirdiği kısıtlamalardan sonra devletin günlük yaşamlarını nasıl kontrol ettiğini fark ettiler ve kafalarını kaldırıp başka yerde çimler daha yeşil olabilir mi diye bakmaya başladılar” diyor.
Bukele’nin İskenderiye’si, volkan tahvilleri ve cezaevleri
Teknoloji meraklısı Y Kuşağı’nın üyesi, 40’lı yaşlarındaki Bukele, kuşağının bütün fantezilerini gerçekleştiriyor. Devlet Başkanı, 21 Kasım 2021 günü ülkenin doğusundaki Conchagua yanardağının eteğinde bir “Bitcoin Şehri” inşa edileceğini duyurdu. Dünyaca ünlü rock grubu AC / DC’nin, “You Shook Me All Night Long” şarkısıyla çıktığı kürsüdeki sözlerine “Büyük İskender dünyayı fethettiğinde kendi İskenderiye’lerini yarattı” diye başladı ve “Bitcoin’in dünyaya yayılması için burada, El Salvador’da ilk İskenderiye’yi inşa etmemiz gerekiyor” dedi.
İnşaat maliyetleri, “volkan tahvilleri” adı verilen 1 milyar dolarlık kripto destekli tahvil ihraç edilerek finanse edilecek. Kripto madenciliği faaliyetleri için gerekli enerji volkandaki jeotermal kaynaklarla desteklenecek. Şehirde sadece katma değer vergisi (KDV) toplanacak. Jeremy, şehirden “özgürlük cenneti” diye bahsediyor.
Ancak şimdilik sadece Bitcoin meraklıları bu cennetin tadını çıkarabiliyor. Ülke, El Zonte’nin sınırlarının ötesinde çoğu zaman dev bir hapishaneyi andırıyor. 26 Mart 2022 günü, El Salvador’un savaşan çeteleri ile hükümet arasındaki ateşkesin bozulmasının ardından, ülke son yirmi yılın en kanlı gününü yaşadı, 60’tan fazla kişi MS-13 ve Barrio 18 çeteleri tarafından öldürüldü. Başkan Bukele, ertesi gün olağanüstü hal ilan etti. O günden bu yana polis sokaklarda devriye geziyor ve tüm kentler ordu tarafından kuşatılmış durumda. 60 binden fazla kişi hapse atıldı (2) ve El Salvador, dünyadaki en yüksek tutuklu oranına sahip ülkelerden biri oldu. Birleşmiş Milletler verilerini kullanan World Prison Brief’in verdiği bilgiye göre, El Salvador’da her 100 bin kişiden bin 86’sı cezaevinde. El Salvador’un en önemli gazetesi La Prensa Grafica’da, 26 Temmuz 2022 tarihinde yayımlanan bir haberdeki Yüksek Adalet Divanı (CSJ) verilerine göre, bu oran 100 binde bin 220 seviyesinde. Hükümet, cezaevi nüfusundaki bu patlamayla başa çıkmak için Şubat ayında alelacele inşa edilmiş 40 bin kişi kapasiteli bir “terörist hapsetme merkezi” açtı.
Cezaevinden bir taş atımı uzaklıktaki fütürist şehir
Peki Bukele’nin El Salvador’u, bu dev hapishaneden bir taş atımı uzaklıkta fütüristik bir şehirle mi sembolize ediliyor? Yasama Meclisi’ndeki ofisinde konuştuğumuz, muhalefetteki Vamos Partisi’nin milletvekili Claudia Ortiz, “Bukele’nin dış kabuğu çok parlak, taze ve modaya uygun renklerle boyanmış. Ancak bu kabuk, yakın tarihimizi hatırlatan otoriter bir çekirdeği gizliyor” diyor. 1980 ile 1992 yılları arasında, silahlı kuvvetlerin şiddetiyle anımsanan iç savaşta yaklaşık 75 bin kişi öldü ve yaklaşık 8 bin kişi kayboldu. Bukele, Şubat 2019’da seçildiğinde yenilenme umudunu temsil ediyordu. Muhafazakâr yapıdaki Ulusal Birlik İçin Büyük İttifak (GANA) bayrağı altında ilk turda oyların yüzde 53’ünü kazandıktan sonra seçim gecesi yaptığı konuşmada, “Ülke nihayet savaş sonrası döneme bir sayfa açabilir ve geleceği kucaklayabilir” demişti. 37 yaşındaki bu genç politikacı, iç savaşın sona ermesinden bu yana birbiri ardına iktidara gelen ancak yoksulluk ve şiddeti ortadan kaldırmayı başaramayan sağcı Milliyetçi Cumhuriyet İttifakı (ARENA) ve solcu Farabundo Marti Ulusal Kurtuluş Cephesi’nin (FMLN) iki partili yapısından ayrılmıştı.
Bukele, siyasette FMLN saflarında, özellikle de San Salvador belediye başkanı olduğu dönemde (2015-2019) yükselmeye başlamış olsa da basın onu, “aykırı biri” (The New York Times, 3 Şubat 2019), “sistem karşıtı bir aday” (La Croix, 2 Şubat 2019) ve hatta “yeni bir Macron” (Le Soir, 5 Şubat 2019) olarak görüyordu. Teknoloji şirketi sahibine benzeyen görünümüne, gençliğine ve “sosyal medya yeteneğine” kapılan Washington Post ise Bukele’nin “ideolojik olmayan” konumunu ve “iç açıcı” fikirlerini öne çıkarıyordu (5 Şubat 2019).
Asker eşliğinde meclise giden Bukele: Tanrı bana ‘sabır’ dedi
Ancak bazen medyanın yansıttıkları sabun köpüğüne benzer ve o köpük bir süre sonra kaçınılmaz olarak uçup gider. Claudia Ortiz, “1992’deki anlaşmalardan bu yana, bu kadar büyük bir demokratik gerileme yaşamamıştık” diyor. Bukele’nin göreve gelir gelmez yaptığı ilk iş, FMLN’ye yakın yetkilileri görevden aldığını Twitter üzerinden duyurmak oldu. Ardından, 8 Şubat 2020 günü polis ve askerlerden oluşan bir kortej eşliğinde Yasama Meclisi’ne giderek hâlâ çoğunlukta olan muhalefet milletvekillerini, güvenlik programını finanse etmek için gereken 109 milyon dolarlık bir krediyi onaylamaya zorladı. Yasama Meclisi o gün ilahi bir müdahaleyle kurtarılmış olabilir; zira dua eder gibi görünen Bukele, meclisten ayrılırken dışarıda bekleyen kalabalığın yanına giderek “Tanrı bana, ‘Sabır, sabır, sabır’ dedi” ifadesini kullandıktan sonra “Demokratik yollarla onlardan (muhalif siyasetçilerden) kurtulacağız” diye konuştu (3)
Sadece birkaç ay sonra istediği oldu: 28 Şubat 2021’de GANA ile ittifak kuran yeni partisi Nuevas Ideas (Yeni Fikirler) parlamentoda çoğunluğunu kazanarak tüm engelleri ortadan kaldırdı. Bukele, 1 Mayıs 2021’de yargıyı “temizlemeye” girişti. (4) Yasama Meclisi, pandemi sırasında kapanma kurallarını ihlal eden kişileri tutuklamak için ordunun kullanılmasını yasaklayan Yüksek Mahkeme Anayasa Dairesi yargıçlarını görevden aldı ve başsavcıyı kızağa çekti. 27 Eylül 2021’de, yargıç ve savcıların üçte birini emekli olmaya zorlayan bir yasa meclisten geçti. Bu düzenlemeye karşı çıkan ve hükümet tarafından tehdit edildiğini iddia eden yargıç Juan Antonio Duran, “Artık ülkede yargı bağımsızlığı yok” diyor.
Aniden kaybolanların sayısındaki garip artış
Olağanüstü halin 10. kez uzatılması için 12 Ocak 2023 günü yapılan oylamada ret oyu veren az sayıdaki milletvekilinden biri olan Ortiz, “çetelere karşı savaşın başlatılmasından bu yana demokrasiye yönelik bu saldırıların olağan hale geldiğini” söylüyor. 26 Mart’tan bu yana görevi kötüye kullanma iddiasıyla 4 bin 71 şikâyette bulunulduğunu açıklayan sivil toplu örgütü Cristosal’a göre, tutuklananlar arasında binlerce masum insan da var. Kuruluşun stratejik uyuşmazlık programı yöneticisi Abraham Abrego, “Tutuklamaların çoğu keyfi. Ön soruşturma veya tutuklama emri yok” diyor. Kuruluşun topladığı ifadelere göre, çete bağlantısını ifade eden bir dövme, çetelerin hakim olduğu bir gecekondu mahallesinde yaşamak, sabıka kaydı bulunması ya da bir komşudan gelen isimsiz bir ihbar tutuklama gerekçesi olabiliyor. Bu tutuklama dalgasıyla paralel olarak aniden kaybolanların sayısında da garip bir artış yaşanıyor.
Oğlunu bekleyen anne: Öldü mü yoksa hayatta mı bilmiyorum
Başkent San Salvador’da tutukluların aileleri sevdiklerinden haber alabilmek umuduyla cezaevleri ve hükümet binalarının önünde nöbet tutarak yakınlarından haber almaya çalışıyor. 15 yaşındaki kızıyla bekleyen Marta, misilleme yapılır korkusuyla kimliğini gizli tutmayı tercih ediyor. Maske takan ve kapüşonlu bir tişört giyen Marta, yere sabitlediği bakışlarıyla binayı çevreleyen parmaklıklara tutunuyor. 22 yaşındaki oğlu, başkentten yaklaşık yüz kilometre uzaklıktaki San Vicente köyüne köyündeki tüccarlara meyve ve sebze taşırken tutuklanmış. Gözaltına alınanların çoğu gibi o da suç örgütü kurmakla suçlanmış ve San Salvador’un 60 kilometre batısındaki Izalco cezaevine gönderilmiş.
Oğlunun bir husumet nedeniyle tutuklandığından kuşkulanan Marta, “Oğlum kötü bir çocuk değil” diyor. Dört kızının en küçüğü birkaç yıl önce bir pandillero’nun (çete üyesi) tecavüzüne uğramış. Marta suç duyurusunda bulununca çete üyesi hapse atılmış. Marta bu kişinin ceza indirimi için oğlunu suçladığına inanıyor. Ancak bunu kanıtlasa bile oğlunun akıbeti belirsiz. Yığınla dosyanın biriktiği adalet sisteminde yargılama süreci baştan savma ilerliyor. Abraham Abrego, “Bazen kamu avukatları üç yüzden fazla davayla ilgileniyor ve savunma yapmak için en fazla beş dakika zamanları oluyor. Toplu yargılamalar yapılıyor. En büyük duruşmaların birinde tek seferde 600 mahkûm yargılandı” diyor. Marta’nın oğlunun mahkeme tarafından atanan avukatı, kendisiyle konuştuğumuz gün için randevu vermiş ama gelmemiş. “Avukat bazen geliyor, bazen de gelmiyor” diyen Marta, oğlu için de “Hayatta mı yoksa öldü mü, bunu bile bilmiyoruz” diye konuşuyor.
‘Tarihimizin en güvenli yılını geride bırakıyoruz’
Başkan Yardımcısı Félix Ulloa, 9 Temmuz 2022’de La Prensa Grafica’ya verdiği demeçte, “Savaşta her zaman masum kurbanlar ve sivil zaiyat olur” diyerek yaşananları küçümserken Başkan Bukele, sadece cinayet oranıyla ilgileniyordu. Bukele’ye göre bu oran düşerse her şey yolunda… 31 Aralık günü Twitter’dan paylaştığı mesajda 2022’de cinayetlerin yarı yarıya azaldığını belirtti ve “Tarihimizin en güvenli ayını ve tarihimizin en güvenli yılını kapatmak üzereyiz” diyerek övündü. Başkan, cezaevi koşullarını daha da ağırlaştırma tehdidinde de bulundu. Nisan 2022’de Twitter’da, “Mahkûmlar olay çıkarırsa cezaevlerinde yemek vermeyi kaldırırız” açıklamasını yaptı. Bukele, geleneksel Ölüler Günü olan 1 Kasım’da mezarlıklara götürülen mahkûmları, “MS-13” veya “B-18” çetelerinin sembollerinin bulunduğu mezar taşlarını kırmaya zorladı. Ülkede bu tür uygulamaları eleştirenler ise çeteleri savunmakla suçlanıyor.
Bunula birlikte Bukele’nin popülaritesi hâlâ çok yüksek. Ekim 2022’de yapılan son Gallup anketine göre, yüzde 86 ile Latin Amerika başkanları arasında en yüksek desteğe sahip. (5) Bir keresinde “Ben dünyanın en havalı diktatörüyüm” diye espri yapan Bukele, bu tasvirini Eylül 2021’de Twitter biyografisine ekledi. (6) Geçmişte Salvador başkanları nispeten tanınmıyordu ancak Bukele yurt dışında bir ilham kaynağı olarak görülüyor. Şili’de, 3 Ağustos 2022 günü suçlulara karşı önleyici tedbirleri sertleştiren bir yasa tasarısı sunan sağcı milletvekili Gaspar Rivas, kendisini “yeni Bukele” ilan etti. (7) Ekvador’un Guayaquil kentinin belediye başkanı Cynthia Viteri, 6 Eylül 2022 günü bir açıklama yaparak Başkan Guillermo Lasso’dan, “Bukele’nin suçla mücadele politikasını kopyalamasını” istedi. (8) Salvadorlu liderin izinden giden Honduras Devlet Başkanı Bayan Xiomara Castro ise komşusu gibi çetelerin “gasp ve zorbalıklarına karşı savaş başlatmak için” 25 Kasım’da olağanüstü hal ilan etti. (9)
Siyasete girmeden önce reklamcıydı ve hâlâ bunu kullanıyor
Peki bu popülarite nasıl açıklanabilir? Eski Başkan Sanchez Cerén döneminde (FMLN, 2014-19) başkan yardımcısı olan eski gerilla Oscar Ortiz, “Hükümet algı satmayı başarıyor” tespitinde bulunuyor. Bukele, kayıtlara geçen şiddet olaylarını azaltmak dışında ülkenin temel sorunların çözemedi. El Salvador 2023 yılında Orta Amerika’daki en düşük büyüme oranına (yüzde 1.6) sahip olacak. Aşırı yoksulluk 2019 ve 2021 yılları arasında yüzde 4.6’dan yüzde 7.8’e yükseldi. Nüfusun yarısı ise açlık çekiyor. (10)
Pazarlama teknikleri konusunda usta olan Bukele, siyasete girmeden önce FMLN’nin kampanyalarını organize eden Obermet adlı bir aile reklam şirketini yönetiyordu. Cumhurbaşkanı olduktan sonra bu konudaki bilgi birikimini hükümetin propaganda amaçları için kullanıyor. YouTube’u, Hollywood prodüksiyonlarına eş değer videolarla dolduruyor, Twitter’a popüler etiketler yağdırıyor. İlgi uyandırmak için kendisini ön plana çıkarmayı da seviyor. Eylül 2019’da, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’ndaki ilk konuşmasını yapmak için çıktığı kürsüde selife çekerek sansasyon yarattı. Daha sonra, “Yeni dünya artık bu salonda değil, bu fotoğrafın gideceği yerde. Bu fotoğrafı, bu salondakilerden çok daha fazla insan görecek” açıklamasını yaptı. (11) Haklı da çıktı; o fotoğraf, dünyadaki sosyal ağlarda dolaştı. Orta Amerika Üniversitesi’nde (UCA) iletişim araştırmaları yapan Ampar Marroquin, “Çalışmalarımıza göre, Bukele’nin sosyal ağlarda bir konuyu trend haline getirmesi 12 saat sürerken, toplumsal hareketlerin 501 saate ihtiyacı oluyor. Haksız tutuklamalardan bahsedersek Bukele’nin devasa halkla ilişkiler aygıtı bizi ezip geçiyor” diyor.
Öte yandan, Salvador Cumhurbaşkanı basının karşısına nadiren çıkıyor. Partisinin ve hükümetinin tüm üyeleri, görüşme taleplerimizi görmezden geldi. “Bitcoin’i Benimseme” konferansı çerçevesinde El Zonte’yi ziyaret eden bir Alman heyetine eşlik eden Almanya’nın El Salvador Büyükelçisi Bayan Florencia Vilanova, “Bukele bir marka, onu korumak gerek” diyor. Bukele bu nedenle ‘markasını’ nadiren tatsız sorular soran influencer ve youtuber’larla tanıtmayı tercih ediyor. Örneğin 5 Mart 2021 günü, “Berth Oh” olarak bilinen Juan Bertheau’nun El Salvador nüfusundan daha fazla abonesi olan Luisito Comunica adlı YouTube kanalına uzun bir röportaj verdi.
‘Ülkenin ekonomi politikasını bir kumarhaneye emanet etmek gibi’
Hükümetin imaj takıntısı siyasetini de yönlendiriyor gibi görünüyor. Bukele’nin partisi Nuevas Ideas boş bir kabuk gibi görünüyor: Tüzüğünde hiçbir ilke beyan etmediği gibi siyasi bir program da ortaya koymuş değil. Orta Amerika Mali Araştırmalar Enstitüsü’nde (ICEFI) ekonomist olan Ricardo Castañeda, “Gösteriyi ve havai fişekleri bir kenara bıraktığınızda, bu hükümetin ülkede hiçbir şeyi değiştirmediğini fark ediyorsunuz. Bitcoin’e geçiş bunun mükemmel bir örneği” diyor ve bu girişimi “başarısız olmaya mahkûm bir önlem” diye niteliyor. Bukele Haziran 2021’de, Bitcoin’in banka hesabı olmayan Salvadorlular (nüfusun yüzde 70’i) için finansal katılımı teşvik edeceğini ve ABD’deki Salvador diasporasından (2021’de GSYH’nin yüzde 23’ü) gelen para transferlerinin maliyetini düşüreceğini savunmuştu. (12) Bitcoin’e geçiten yaklaşık iki yıl sonra, beklenen bu faydalara dair çok az işaret var. Başkentte neredeyse hiçbir işletme kripto para ile ödeme kabul etmiyor ve diasporadan gelen transferlerin yalnızca yüzde 2’si kripto para ile yapılıyor. (13) Bitcoin’in değerindeki düşüş nedeniyle, hükümetin kripto para biriminde tuttuğu kamu fonları (Nayibtracker. com’a göre doğrulanamayan 107 milyon dolarlık bir miktar) başlangıç değerinin yarısından fazlasını kaybetti. Castañeda, “Ülkenin ekonomi politikasını bir kumarhaneye de emanet edebilirsiniz” diyor.
Başkan Bukele, 3 Kasım 2022 günü Fox News’te Tucker Carlson ile yaptığı bir röportajda, Bitcoin’i benimsemenin büyük bir yeniden markalaşma operasyonu olduğunu kabul etti. Ancak El Salvador bir süpermarket değil. Peki bu illüzyon daha ne kadar sürecek?
(1) Frédéric Lemaire’i okuyun, “Yakında baget ekmeğimizin parasını bitcoin ile mi ödeyeceğiz?”, Le Monde diplomatique, Şubat 2022
(2) “Mas de 60mil en guerra” contra pandillas en El Salvador”, La Jornada, 13 Aralık 2022
(3) “Bukele invadio la Asambla Legislativa con fusiles y de lamano de Dios”,Factum, Mexico,13 Aralık 2022,www.revistafactum.com
(4) “Con la ayuda del Parlamento, Bukele “limpia la casa” en El Salvador”, France 24, Mayıs 2021
(5) “CID Gallup: Presidente Bukele cuenta con el desempeno mejor evaluado en America Latina”, Diario La Huella, San Salvador, 13 Ekim 2022.
(6) “Presidente Bukele dice en Twitter que es”el dictador mas cool del mundo”,”,El Tiempo , Bogota, 21 eylül 2021.
(7) Alberto Gonzalesn”Diputado Rivas se autoproclama el “Bukele Chileno”: Seré “comisario contra las lacras asquerosas”, 3 Ağustos 2022,www.biobiochile.cl
(8) “Cynthia Viteri:El Presidente Bukele dejo de temblar y actuo con valor contra delincuentes”,Ultima hora, San Salvador, 31 Mayıs 2022.
(9) “Honduras declara la emergencia en seguridad por extorsion”, Associated Press, 25 kasım 2022
(10) Commission économique pour l’Amérique latine et les Caraïbes – Karayip Adaları ve Latin Amerika Ekonomi Komisyonu (Cepalc), 2022.
(11) “Nayip Bukele en la ONU se toma en el estrado, La Nacion Costa Rica”, You Tube, 26 Eylül 2019
(12) “Bitcoin au Salvador: Titanic pour les uns, alternative au dollar pour ls autres”, La Tribune, Paris, 7 Eylül 2019 (El Salvador’da Bitcoin: Bazıları için Titanik, diğerleri için doların alternatifi,
(13) “Especial bitcoin. Las remesas que llegan por la Chivo son menos del 2%”, El Economista, San Salvador, 12 Eylül 2022
Ceset yoksa suç da yoktur
BENJAMIN FERNANDEZ / Gazeteci
Başkan Nayib Bukele, 16 Aralık 2021 günü yaptığı konuşmada, “2021 yılı El Salvador’da şimdiye kadar kaydedilen en güvenli yıl olacak” diye övünüyordu. (1) Sosyal ağlarda kendisini “El Salvador’un CEO’su” olarak tanıtan başkan, çetelere karşı uygulamaya koyduğu plan kapsamında silahlı kuvvetlere katılmak üzere olan gençlere hitap ederken takındığı ışıltılı gülümsemesi, başına geçirdiği kasketi, ince kesilmiş sakalı ve iki yana açtığı kollarıyla İsa peygamberin duruşunu anımsatıyordu.
El Salvador, şiddet olaylarındaki tarihi bir düşüşten dolayı kendini gerçekten kutlayabilir. Ülke, 2021 yılını “sadece” bin 147 cinayetle, yani 100 bin kişi başına 17.6’lık cinayet oranıyla kapattı. Bu, 1992’de silahlı çatışmanın sona ermesinden bu yana kaydedilen en düşük oran. Resmi kaynaklar, çoğu Salvatrucha ve Barrio-18 çetelerine atfedilen cinayetlerde 2020 yılında yüzde 45’lik bir düşüş olduğunu duyurmuştu. Bu gelişme, şiddetin küresel merkez üssü olarak kabul edilen bölgede için memnuniyet vericiydi. Cinayetlerin 100 bin kişide 108’i aştığı 2015 yılında bu rakamlar hayal bile edilemezdi.
‘Gizli anlaşma bozulursa çeteler tek bir şekilde karşılık verir’
Peki El Salvador mucizesi sadece bir illüzyon olabilir mi? Bukele, bu büyük iyileşmeyi, Haziran 2019’da göreve geldikten kısa bir süre sonra başlattığı ve suç çetelerinin kontrolündeki mahallelere askeri müdahaleye dayanan Bölgesel Kontrol Planı’na bağlıyor. O dönem San Salvador merkezli haber kuruluşu El Faro (Bukele’nin basın özgürlüğüne yönelik baskıları nedeniyle şimdi Kosta Rika’ya taşındı) tarafından 3 Eylül 2020’de yayınlanan bir haber, yaklaşan seçimler öncesi cinayet sayısını minimumda tutmak için çetelerle gizli ateşkes görüşmeleri yapıldığını ve pazarlıklar kapsamında çete liderlerine cezaevlerinde daha iyi koşullar sunulduğunu ortaya çıkardı. (2)
El Faro Genel Yayın Yönetmeni Oscar Martinez, acı gerçeği birkaç cümleyle özetliyor: “Denklem basit. Politikacılar, anlaşmanın ortaya çıkması veya seçimin yaklaşması nedeniyle çetelerle yapılan anlaşmayı bozarsa, çeteler ellerindeki tek siyasi kozla karşılık verir: Cesetler…” Mara’larla (çeteler) gizli anlaşma stratejisini, 2012 yılında Farabundo Martí Ulusal Kurtuluş Cephesi’nin (FMLN) solcu hükümeti de kullanmıştı. Martínez, “FMLN’nin ateşkesi iptal ettiği 2015 yılında, ülke tarihinin en şiddetli yılını yaşadık” diyor.
Aynı hamleler aynı sonuçları yarattığından, çeteler Kasım 2021’de 47, Mart 2022’de ise sadece üç gün içinde 87 cinayet işleyerek hükümete verdiği sözleri hatırlattı. Buna cevap olarak, Başkan Bukele “çetelere savaş” açtı ve olağanüstü hal ilan ederek tutuklama emri verdi. Böylece “terörist” sayılan on binlerce kişi yargılanmadan hapsedildi. Uluslararası Af Örgütü ve Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (BMMYK) dahil olmak üzere tüm sivil ve uluslararası kuruluşlar, gözaltı merkezlerinde uygulanan keyfi gözaltıları, işkence ve kötü muameleleri duyurdu ve kınadı. En az 20 kişi gözaltında yaşamını yitirdi.
Gizli toplu mezarlarda bulunan cesetler hariç…
Şubat 2021’deki yasama seçimleri için oluşturulan Yeni Fikirler adlı başkanlık partisinin en önde gelen uygulaması olan “bölgesel kontrol planı”, Orta Amerika’daki kamu güvenliği görevlerinin askerlere devredilmesi planıyla uyumludur. Oscar Martinez, söz konusu planın “gerçek bir politikadan çok bir propaganda aracı olduğunu” belirtiyor ve “İç savaşın sona ermesinden bu yana her hükümet cinayet oranını kontrol altına alma sözü verdi ve ordu katılımını stratejisinin bir parçası olarak sattı” diyor. Anketler ordunun El Salvador’da Kilise’den sonra en çok güvenilen kurumlardan biri olduğunu gösteriyor ancak Martínez’e göre, “ordunun kamu güvenliğine dahil olmasının uzun vadede cinayetlerin azalmasına yardımcı olduğuna dair hiçbir istatistiksel kanıt yok.”
Orta Amerika ülkelerinin orduları, son 20 yıldır, kamu güvenliğine giderek daha fazla müdahil oluyor. 1992’de imzalanan barış anlaşmaları askerlerin El Salvador sokaklarından çekilmesini öngörüyordu ancak bu eğilim tersine döndü. Son olarak Bukele, sokaklardaki asker sayısını ikiye katlayarak 40 bine çıkaracağını açıkladı. Sicilini lekeleyen şiddet dalgalarına gösterilen uluslararası ilgi Bukele yönetimini rahatsız etmiş olacak ki cinayet rakamlarını gizli toplu mezarlarda bulunan cesetleri hariç tutacak şekilde değiştirdi. Son beş yıldır istikrarlı bir şekilde artarak 2021’da bin 828’e (3) ulaşan kayıp kişi sayısı, cinayet sayısını geçti. (4) Bu durum, cinayetlerdeki gerçek azalmanın açıklanan resmi rakamlardan önemli ölçüde daha az olabileceğini gösteriyor. San Salvador’daki Orta Amerika Üniversitesi’nden (UCA) Jeanette Aguilar, şöyle konuşuyor: “Cinayet oranındaki düşüşe, suç çeteleriyle yapılan müzakereler sırasında zorla kaybedilenlerin sayısındaki artış eşlik etti. Gerçekte, rapor edilen kayıpların yüzde 60’ı ve kayıtlara geçen cinayetlerin yüzde 37’si Bölgesel Kontrol Planı’nın öncelikli olarak uygulandığı 22 belediyede gerçekleşti. Ceset yoksa suç da yoktur ve cinayet oranı artmaz.”
ÇEVİRİ: Gül ILBAY
(1) EFE, 16 Aralık 2021
(2) El Faro, 3 Eylül 2020
(3) La Prensa Grafica, San Salvador, 2 Şubat 2022
(4) La Prensa Grafica, 4 Kasım2021
