Bulgaristan özel güvenliğe teslim

CHARLES PERRAGIN

Kimse artık gelip Novo Jelezare’de yaşamıyor. Silolar güneşte pas tutmuş, çiftlik binaları harabeye dönmüş… Trakya ovasındaki bu kayıp kasabanın sokaklarında öğlen vakti olmasına karşın kimse yok. Kilise meydanından belediye meydanına kadar her yer bomboş. Gri bıyıklarıyla uyumlu bir ceket giyen Dimitar Gargov, daha çok bir Amerikan şerifine benziyor. Yerel güvenlik şirketi Traffic Sot’un temsilcisi olan Gargov, kış için yiyecek, ilaç veya odun dağıtmadığı zamanlarda arada bir kasabaya gelip dolaşıyor. Bir kapıyı çalarken, “Burada ölüp gitseniz, birkaç ay hiç kimse fark etmez” diyor. Yas göstergesi olarak siyah bir yelek giyen Penka Litova kapıyı açıyor. Yirmi yıl önce komşu bir köyden gelmiş. “Hasta anne ve babama yardım etmek için geldim. 13 yıldır tek başımayım. Çocuklarım İngiltere’ye göç etti. Burada artık toplu taşıma bile yok. En yakın eczane bir günlük yürüyüş mesafesinde” diyor. Dimitar ve ekibi onu doktora götürüyor, yalnızlığından kurtulmasına yardımcı oluyor. Bazen de çiçek götürüyorlar. “Onlar benim ailemin yerine geçti” diyor Penka Litova…

Bulgaristan’da yaklaşık 130 bin kişi özel güvenlik sektöründe çalışıyor. Ülkede bin kişi başında 1.8 güvenlik görevlisi düşüyor. Bu sayı Fransa’da 0.2, İtalya’da ise 0.07… Özel güvenlik görevlisi sayısı, polis (29 bin) ve ordunun (37 bin) toplam personelinin iki katından fazlasını oluşturuyor. Sofya’daki, Demokrasi Çalışmaları Merkezi (CSD) adlı düşünce kuruluşunda kriminoloji uzmanı olan Tihomir Bezlov, “Özel güvenlik sektörü, özellikle pandeminin başından bu yana, kamuya açık alanların ve özel yapıların korunmasının yanı sıra yüzlerce uzak köyde sosyal hizmet de sağlıyor” diyor.

Devletin olmadığı her yerde onun yerini alıyorlar

Güvenlik görevlilerinin her alandaki varlığı sadece ıssız bölgelerle sınırlı değil. Ülkenin ikinci büyük kenti ve kültür başkenti Plovdiv, Novo Jelezare’ye arabayla bir saatlik mesafede. Yerel Kızıl Haç merkezinin mutfağında karşılaştığımız müdire Tanya Georgieva, temel gereksinim maddelerini hazırlıyor ve dağıtımını koordine ediyor. Dernek, nişastalı yiyecekler ve yemeklik yağlardan oluşan sepetlerin yerlerine teslim edilmesi konusunda Traffic Sot’tan yardım alıyor. Georgieva, “Şirket, yalnız insanlara temizlik, idari hizmetler ve psikolojik destek gibi konularda yardım ediyor. Burada hastaneye gitmek için ölüyor olmanız gerek” diyor. Güvenlik şirketinin renkleri ve logosuyla bezeli araçları, ellerini bastonunun üzerinde birleştirerek sabırla bekleyen 93 yaşındaki Anna gibi yaşlı insanları hastaneye taşıyor. Büyük kare gözlüklerinin arkasından “Tek başıma evden çıkamıyorum” diye yakınan yaşlı kadın, “Üç yıldır beni hastaneye taşıyorlar” diye devam ediyor.

Bu şirketler, devletin olmadığı her yerde onun yerini alıyor. Avrupa Birliği’nin genelinde olduğu gibi Fransa’da da kamu otoritesi, “düşük yoğunluklu suçlarla” mücadele etmek ya da polisin rutin görevlerini hafifletmek için özel güvenlik görevlilerinin kullanılmasını teşvik ediyor. (1) Bulgaristan’da tarımsal bölgelerde kurulan bu şirketlerin, 1990’lardan bu yana çürümekte olan polis gücünün yerini kalıcı olarak doldurması amaçlanmıştı. Kriminoloji uzmanı Bezlov: “Komünist devlet, büyük sanayileşme planlarıyla kırsal bölgeyi boşaltmıştı. Öyle ki 21. yüzyılın başında tarım alanlarımızın yüzde 40’ı artık ekilmiyordu. Büyük çiftçilerin işçiye ihtiyacı vardı. 2000’li yıllarda işsizliğin yüzde 20’lerde olduğu dönemde toplumsal sefalet büyük ölçüde kırsala taşındı ve güvensizlik patlak verdi” diyor.

Suçla, özellikle de hırsızlıkla mücadelede polisten daha etkililer

Ağustos 2015’te hükümet, göçmenleri engellemek için polis memurlarını Türkiye sınırına yönlendirdi. (2) Çalışma Bakanlığı, yerel yönetimlerin güvenlik şirketleriyle daha fazla sözleşme imzalamasını sağlamak için hiçbir çerçevesi ya da kontrolü olmayan büyük bir planı uygulamaya koydu. Bu şirketler, Vidin gibi bazı küçük kasabalarda, yerel makamların da aktif yardımıyla, toplu abonelik sistemi organize ettiler: Haneler, kasabalarında düzeni sağlaması için bu şirketlere para ödüyor. Yasal olarak bu şirketlerin yetkileri evler, okullar ya da parklar gibi belirli yerleri korumakla sınırlı. Ancak pratikte çok daha geniş alanları, köyleri, komün gruplarını, hatta Romanya sınırındaki bölgeleri kontrol etmeye başladılar. Özel güvenlik görevlileri, araçları çevirmekten, arama ya da tutuklama yapmaktan çekinmiyorlar. Bazı durumlarda suçla, özellikle de hırsızlıkla mücadelede polisten bile daha etkililer. (3)

Meclisteki muhafazakâr çoğunluk 2018 yılında, belediye başkanlarına tüm bölgelerde polisin yerini alabilecek özel sektörle sözleşme yapma yetkisi verdi. O dönem Ticaret ve Sanayi Odası’nda sektör temsilcisi olan Tatiana Ivanova, “Bu polisin özelleştirilmesiydi, yerel yönetimlerin kendi güçlerine ödeme yapabildiği feodalizme geri dönüştü. Cumhurbaşkanını bizzat uyararak kontrolü kaybettiğimizi söyledim” diyor. Düzenleme altı ay sonra daha kısıtlayıcı ifadelerle değiştirildi. Ancak sektördeki sendikalara göre, kırsal bölgedeki polis güçlerine yeni atama veya tayin yapılmıyor ve hiç kimse özel güvenlik şirketlerinin müdahalelerinin kapsamını kontrol etmiyor.

Sokaklarda devriye atan üniformalı yaşlı adamlar